Advies verkenner Arie van Erk: Ga zo snel mogelijk in gesprek voor een coalitie van 8 partijen in Noordwijk. (lees verslag)

met alle politieke partijen die vertegenwoordigd zijn in de Noordwijkse gemeenteraad. Op voorhand dank ik alle woordvoerders van de partijen voor de bereidheid en de openheid waarmee de gesprekken zijn gevoerd.

Het heeft mij veel informatie opgeleverd over hoe de verhoudingen liggen en voldoende handvatten gegeven om een advies uit te brengen over hoe naar mijn idee de ontstane situatie kan worden doorbroken. Want van een patstelling c.q. bestuurscrisis is wel sprake, zoveel is duidelijk; maar waar een wil is, is een weg.

Ik ga er van uit dat gekozen volksvertegenwoordigers, die gezamenlijk de gemeenteraad vormen, het door de inwoners gegeven vertrouwen willen waarmaken. Gericht op de inhoud en op de toekomst in het belang van de hele gemeente Noordwijk.

Terugblik
Splijtzwam is zoals bekend een amendement van coalitiefractie VVD op het collegevoorstel voor de herbouw van het door brand verwoeste sportcentrum de Schelft in Noordwijkerhout.

Het college stelt voor om vanwege de gestegen bouwkosten en de fors hogere exploitatielasten de bouw te faseren; nu de nieuwbouw van het zwembad en later een besluit over herbouw van de sporthal.

In de tussentijd kan de tijdelijke sporthal blijven staan (scenario 5 als enig financieel passend scenario voor De Schelft). De minder rooskleurige financiële positie van de gemeente vanaf 2026 weegt zwaar mee bij deze afweging.

Met het door de VVD op 4 juli jl. ingediende amendement wil deze fractie het collegevoorstel door de raad laten wijzigen naar een scenario 6: niet alleen het zwembad nu nieuw bouwen, maar tegelijkertijd ook de (sport)hal (zei het in een kleinere variant). Het amendement voorziet in een dekkingsvoorstel voor de structurele meerkosten.

Het door de VVD ingediende amendement viel bij de coalitiepartners PvdI, CDA en lijst Salman totaal verkeerd. Die stelden vast dat dit tegen de in het coalitieakkoord gemaakte afspraken is, waarin is opgenomen dat nieuwbouw van de Schelft plaatsvindt binnen de financiële voorwaarden die de gemeenteraad op 10 november 2021 heeft vastgesteld.

Nog tijdens de betreffende raadsvergadering op 4 juli zegden de coalitiepartijen Partij voor de Inwoners, CDA en lijst Salman om die reden het vertrouwen in mede coalitiepartner VVD op.

De stemming over het amendement staakte overigens bij 13-13; de fractie van D'66 was afwezig (1 zetel). In de raadsvergadering van 26 september worden het amendement en de perspectievennota (met daarin het collegevoorstel), opnieuw in stemming gebracht.

De patstelling
Mij is gebleken dat veel discussie over de interpretatie van het coalitieakkoord ging, waarbij de eigen uitleg veelal als juist werd aangenomen. Zo staat de fractie van de VVD nog steeds achter hun handelswijze en men interpreteert het coalitieakkoord ruimer.

Ook stelt men dat het in lijn is met het door de raad aangenomen initiatiefvoorstel ‘de Schelft’ uit 2021. Een nieuwe Schelft was hoe dan ook afgesproken en men ziet mogelijkheden om het financiële kader op te rekken. Tevens is er dekking voor de structurele lasten voorgesteld. Men vindt dit te rechtvaardigen vanwege alle gestegen prijzen sinds 2021 en eerder gedane verkiezingsbeloftes.

De VVD gaf aan dat ze hadden verwacht dat de één of meerdere coalitiepartijen uiteindelijk wel zouden meegaan. Met name van het CDA had men deze signalen. Een breuk had men niet verwacht; de VVD zag dit niet als een breekpunt.

De coalitiegenoten Partij voor de Inwoners, CDA en lijst Salman hebben aan mij aangegeven dat ze nog steeds vast houden aan hun interpretatie het coalitieakkoord en ze vinden dat daar helder in staat wat is afgesproken. De financiële verschillen tussen het collegevoorstel en het amendement vindt men veel te groot en onverantwoord om daartoe te besluiten; zij volgen dus het collegevoorstel. Bovendien geven ze aan dat de VVD op de hoogte was van dit standpunt.

Er is in de weken voorafgaande aan de raadsvergadering van 4 juli veelvuldig coalitieoverleg geweest, waarin is ze hebben gezegd dat het amendement te ver gaat. Desondanks heeft de VVD het amendement al voor de raad naar buiten gebracht en daarmee volgens deze partijen dus bewust het risico op een coalitiebreuk genomen. Wat de VVD ook kwalijk werd genomen is dat men voorafgaand aan de raadsvergadering steun zocht bij andere partijen.

Tot zover de coalitiepartijen. Tijdens de gesprekken bleek dat het voor het merendeel van de oppositiepartijen een verrassing was dat de coalitiepartijen zo op ramkoers lagen en dat werd uitgesproken dat dit het einde van de coalitie betekende.

Een bekend gezegde stelt: 'vertrouwen komt te voet en gaat te paard'. Dit lijkt hier ook aan de orde. Alle coalitiepartijen zitten er vanuit hun perspectief geharnast in en blijven bij de door hen ingenomen standpunten.

De vraag of er meer speelt heb ik natuurlijk gesteld en zonder op voorbeelden in te gaan is mij wel duidelijk geworden dat de chemie tussen sommige fracties te wensen overlaat. Overigens geldt dat voor zover ik heb dat kunnen waarnemen niet voor de onderlinge verhoudingen en de samenwerking tussen de wethouders binnen het college.

Lijmpoging huidige coalitie
Mijn eerste insteek was om te kijken of de breuk in de coalitie viel te lijmen. De VVD fractie heeft kort na 4 juli nog wel geprobeerd om een coalitieoverleg te beleggen. Dat is niet gelukt, maar de emoties zaten begrijpelijkerwijs nog hoog.

Ik vond het een poging waard om het alsnog te proberen, maar het leek alsof partijen alleen maar verder uit elkaar waren gegroeid; de bereidheid tot een gezamenlijk gesprek was er niet en is er niet.

Wat ik wel zag is dat enerzijds de VVD in de afgelopen weken met diverse oppositiepartijen in gesprek is geweest om een nieuwe coalitie te vormen en datzelfde is in gezamenlijkheid door de PvdI, CDA en lijst Salman gedaan. Deze drie partijen trekken vooralsnog samen op.

Mijn conclusie is derhalve dat een lijmpoging van de huidige coalitie niet lukt; de wederzijdse bereidheid hiertoe ontbreekt. De coalitie gaat in de huidige samenstelling niet door. Alle vier de partijen willen wel bestuursverantwoordelijkheid blijven nemen en een wethouder leveren.

Hoe nu verder?
Ik heb vastgesteld dat er in de dagen en weken na 4 juli allerlei initiatieven zijn ontstaan en gesprekken zijn gevoerd vanuit zowel coalitie- als oppositiepartijen om een nieuwe coalitie te formeren, echter allen tot nu toe zonder resultaat.

Partijen hebben aan mij wel een open terugkoppeling gegeven van veel van deze gesprekken, dus in die zin heeft dat mij wel geholpen om vrij snel overzicht te verkrijgen in de onderlinge verhoudingen.

Tijdens de gesprekken die ik heb gevoerd met fracties NZLokaal, GroenLinks, Met LEF, Puur, D’66, PvdA en Lijst de Moor, heb ik aan iedereen de vraag gesteld naar welke coalitie hun voorkeur uitgaat en of ze daarbij zelf een rol willen nemen in een coalitie.

Van de bovengenoemde 7 partijen hebben er 6 de voorkeur om eerst te onderzoeken of er een coalitie mogelijk is waar de VVD deel van uitmaakt. (Lijst de Moor niet; als de huidige coalitie stopt is de eerste voorkeur PvdI, CDA, lijst Salman). Getalsmatig kom je met deze 6 partijen en de VVD uit op 16 van de 27 raadszetels.

Overigens hebben ook nagenoeg alle partijen aangegeven er voor open te staan om met het CDA samen te werken. (Getalsmatig kom je dan op 20 van de 27 zetels). Voor het CDA gaat dit te snel.

Het CDA geeft aan dat men wel bereid is tot een gesprek met de VVD (“je moet toch met elkaar verder in de raad’’), maar om opnieuw met de VVD in een coalitie te gaan ligt nog gevoelig.

Mocht het bovenstaande geen (ruime) meerderheidscoalitie opleveren, dan is een alternatief om als tweede optie alsnog te onderzoeken om een coalitie te vormen met als basis de PvdI, CDA en Lijst Salman (inclusief lijst de Moor 11 zetels). Een paar partijen houden dit als optie open; dat levert dan mogelijk een krappe meerderheid op.

Algemeen is de bereidheid om zitting te nemen in het college en dus een wethouder te leveren breed aanwezig; gedoogsteun is voor sommige partijen ook een optie. Iedereen is bereid om te werken aan een breed gedragen akkoord, waarbij het bestaande coalitieakkoord en de perspectievennota als uitgangspunt worden genomen.

Tijdens de gesprekken is mij gebleken dat de thema’s politieke cultuur/integriteit, woningbouw (planning/locaties en doelgroepen), duurzaamheid en leefomgeving, opvang asielzoekers en het vergroten van de uitvoeringskracht bij alle opgaven (meer focus aanbrengen) bij een formatie in ieder geval aan de orde moeten komen.

Er zal ook zeker moeten worden gesproken over de motie Waterscheiding van vorig jaar; dit leeft breed. Kijk wat er nodig is om iedereen zich comfortabel te laten voelen bij het uitoefenen van het raadswerk.

Overigens mag niet onvermeld blijven dat zeker niet alle fracties die als eerste met de VVD in gesprek willen, zover zijn dat ze het amendement van de VVD over de Schelft steunen. In de gesprekken is aangeven dat wat ook uit de stemming komt men dit wel wil zien als een begin van het vervolg.

Tenslotte; perspectief genoeg.
Als je de fracties los van elkaar spreekt dan is er enthousiasme, ambitie en de wil om zaken aan te pakken in de drie dorpen en regionaal. De neuzen moeten dezelfde kant op! Er moeten echt stappen worden gezet om de politieke cultuur te verbeteren. Houding en gedrag, openheid en elkaar aanspreken; niet alleen in de raadszaal, maar bel elkaar eens op of drink een kop koffie met iemand als iets je dwarszit.

Op papier is alles goed geregeld qua integriteit en omgangsvormen. Binnen het college heeft men daarin onder leiding van de burgemeester stappen gezet. Als hoogste orgaan kan de gemeenteraad hierin toch niet achterblijven? Het college moet er scherper op zijn dat men de raad tijdig meeneemt in bepaalde dossiers; maak daar afspraken over en doe daar niet te krampachtig over.

Het Nederlands elftal kwam altijd in Noordwijk bijeen als er een trainingskamp werd belegd. Het doel was het bevorderen van de teamgeest, het onderlinge vertrouwen en daarmee samen sterker worden. Het elftal politieke partijen uit Noordwijk moet misschien ook maar eens op trainingskamp gaan. Kwaliteit is er genoeg en de wil om te presteren is er ook; nu nog samen; gun elkaar wat!

U doet het tenslotte allemaal voor uw inwoners, de bedrijven en het maatschappelijk middenveld. Mensen willen meedoen; benut die kennis en kracht. Niet teveel met elkaar bezig zijn, maar richt de blik zoveel mogelijk naar buiten. Dat maakt het raadswerk ook leuker.

Mocht u daar behoefte aan hebben dan ben ik bereid om op dinsdag 5 september om 20.00 uur een nadere openbare toelichting te geven op mijn onderstaande adviezen. Vanwege de vakanties is dit het eerste geschikte moment. Tot die tijd ligt er genoeg huiswerk voor u allen.

Adviezen:

• Start direct na 5 september de gesprekken tussen VVD, NZ lokaal, Groen Links, Met LEF, Puur, D’66, PvdA; nodig ook het CDA hiervoor uit. Het is gewenst om deze 8 partijen (20 van de 27 raadszetels), tegelijkertijd aan tafel te zetten.

• Voer alle gesprekken in gezamenlijke bijeenkomsten onder leiding van een externe formateur; de fase met een informateur kunt u overslaan.

• Op 5 september 2023 kan na afloop van de toelichting door de adviseur een gesprek plaatsvinden over het aanwijzen een formateur die direct daarna aan de slag kan gaan. De inhoud van mijn verslag en de adviezen zijn het vertrekpunt voor de formateur, tenzij u dit anders besluit.

• Partijen die vinden dat ze 1 op 1 nog iets te bespreken hebben met een andere partij om de lucht te klaren, hebben de gelegenheid om dit de komende weken te doen!! En start daarmee zo spoedig als mogelijk.

• Iedereen die uiteindelijk op 5 september aanschuift doet dit met de volle overtuiging om samen te werken en de wil om er uit te komen met elkaar.

• Neem als uitgangspunt het huidige coalitieakkoord en de perspectievennota 2024.

• Kies voor een aantal aanvullende focuspunten; beperk die tot hoofdlijnen en leg vast op welke punten je elkaar vrij laat.

• Benut de komende weken om na te denken wat je als partij wilt inbrengen als focuspunt.

• Laat het dossier ‘de Schelft’ niet leidend zijn voor het vormen van een nieuwe coalitie. De stemming gaat hoe dan ook op 26 september plaatsvinden. De meeste partijen hebben aangegeven deze stemming niet als een eindpunt te zien. Via een motie kunnen tijdens deze vergadering nog aanvullende zaken worden meegegeven aan het college; dit kan ruimte geven. (de griffier kan u hierover nader informeren).

• Beloof niet alles in een coalitieakkoord; kijk naar realistisch haalbare doelen in relatie tot beschikbare (ambtelijke) tijd en capaciteit. (en financiën uiteraard).

• Bespreek ook het aantal fte wethouders; de huidige bezetting van vier fte is voor een gemeente met de omvang en de ambities van Noordwijk mager. Vijf fte is logischer. (liefst alle vijf fulltime; kan ook zijn vier fulltime en twee parttime (dit binnen het aantal fte wethouders en tijdsbestedingsnorm wethouders conform art 36 Gemeentewet) Zorg dat er voldoende ervaren mensen instappen.

• Streef naar overeenstemming over een nieuwe coalitie voor de raadsvergadering van 26 september, want er zijn veel vraagstukken urgent en om zaken te realiseren in deze raadsperiode resteert nog slechts 2 tot 2 1/2 jaar effectief.

• Mochten de besprekingen tussen de hierboven genoemde 8 partijen stranden en er dus geen nieuwe coalitie ontstaan, dan is het een poging waard om te vragen welke partijen alsdan bereid zijn om in gesprek te gaan met de PvdI, CDA, lijst Salman en lijst de Moor.

Hartelijke groeten van uw verkenner en veel succes, Arie van Erk